Een big is geen ei en een varken geen kuiken

Aldus de rechtbank Gelderland in haar vonnis van 19 maart jl. Bij een koopovereenkomst kan, indien de zaken voor de betaling geleverd worden, via een pandrecht of eigendomsvoorbehoud zekerheid verkregen worden voor de betaling. Maar wat als een door A) onder eigendomsvoorbehoud geleverde big door B) vier maanden gevoerd wordt met door C) geleverd voer en hierdoor een slachtrijp varken is geworden? Uit het hier te bespreken vonnis blijkt welke complicaties er kunnen ontstaan indien de verkochte zaken vermengd raken of onderdeel worden van een andere zaak. 

eigendomsvoorbehoud
Maar allereerst een korte uitleg over eigendomsvoorbehoud en pandrecht. Als je roerende zaken aan iemand verkoopt en levert, is het mogelijk af te spreken dat die zaken jouw eigendom blijven tot de koopprijs is betaald. Dit beding wordt ‘eigendomsvoorbehoud’ genoemd. Door de betaling gaan het bezit en de eigendom van rechtswege over op de koper. Vaak wordt daarbij aanvullend afgesproken, dat de koper de gekochte zaken ‘in het kader van zijn normale bedrijfsvoering' mag verkopen. Door een eigendomsvoorbehoud af te spreken, kan de verkoper op een eenvoudige manier zekerheid verkrijgen voor de betaling van de koopsom.

pandrecht
Een andere manier om zekerheid te verkrijgen voor de betaling, is het d.m.v. een overeenkomst vestigen van een (bezitloos) pandrecht op de verkochte en geleverde zaken. Evenals bij eigendomsvoorbehoud, worden de zaken dan in de macht van de koper (pandgever) gebracht. Voor de vestiging van een pandrecht is tevens registratie bij een afdeling van de Belastingdienst vereist. Meer informatie over pandrecht kunt u vinden in een artikel van mijn collega Pascal van Zweden van 28 maart jl.

natrekking, (oneigenlijke) vermenging en zaaksvorming
Maar als de verkochte zaken met andere zaken bijeen geraken, kan dit verschillende gevolgen hebben. Van natrekking is sprake indien een zaak bestanddeel wordt van een andere zaak die als hoofdzaak is aan te merken. Roerende zaken (bijvoorbeeld granen of vloeistoffen) die aan verschillende eigenaren toebehoren, kunnen zich vermengen tot één (nieuwe) zaak. Dit heet vermenging. Van oneigenlijke vermenging is sprake, indien zaken zich vermengen en in het grotere geheel niet meer individualiseerbaar aanwezig zijn; er ontstaat geen nieuwe zaak. Voorbeelden hiervan zijn bankbiljetten waarvan de nummers niet genoteerd zijn of niet-gemerkte schapen in een kudde. Indien iemand door menselijke arbeid uit een of meer roerende zaken een nieuwe zaak vormt, wordt die nieuwe zaak zijn eigendom. Dit heet zaaksvorming en is geregeld in art. 5:16 BW.

gevolgen voor eigendomsvoorbehoud
Indien soortgelijke zaken zich op zodanige wijze met elkaar vermengen dat zij niet meer individualiseerbaar zijn (dus: oneigenlijk vermengen), gaat een eigendomsvoorbehoud op die zaken teniet.

biggen, voer en varkens
De rechtbank Gelderland heeft op 19 maart 2014 vonnis gewezen in een geschil waarbij vier partijen betrokken waren en eigendomsvoorbehouden en pandrechten waren gevestigd op biggen en varkens van een varkenshouder. Een van deze partijen deed een beroep op het afgesproken eigendomsvoorbehoud m.b.t. door hem geleverde biggen. Een andere partij had voer geleverd en deed een beroep op een bedongen pandrecht op varkens en biggen. Een derde partij stelde zich op het standpunt dat hij, door biggen te voeren (“samen te voegen”) met voer en water, door zaaksvorming eigenaar was geworden van de varkens.

In zijn arrest van 24-3-1995 had de Hoge Raad geoordeeld dat eieren en kuikens verschillende zaken zijn, omdat een kuiken door het ei te verlaten een zodanige gedaantewisseling ondergaat, dat een nieuwe zaak ontstaat. De Hoge Raad oordeelde tevens dat de behandeling van eieren door een kuikenbroederij als een vorming voor zichzelf van nieuwe zaken, te weten de kuikens, dient te worden aangemerkt en dat de kuikenbroederij daardoor eigenaar van de kuikens is geworden.

De rechtbank Gelderland oordeelde echter dat er niet bij dat arrest van de Hoge Raad aangesloten kon worden. Een big is namelijk geen ei en een varken geen kuiken, aldus de rechtbank. Voor de rechtbank gaf de doorslag, dat alle biggen waren voorzien van een permanent oormerk met een uniek nummer. Daarmee kregen deze dieren een eigen identiteit en bleven zij individueel aanwijsbaar. Dat geldt volgens de rechtbank weliswaar ook voor bankbiljetten, die eveneens een eigen nummer dragen, maar bankbiljetten zijn geen dieren en bij bankbiljetten worden de nummers in het dagelijks verkeer doorgaans onbelangrijk gevonden omdat het daarbij juist wel vrijwel uitsluitend om de economische waarde gaat. De dieren transformeerden daardoor van een generieke soortzaak tot zelfstandige, specifieke dieren.

Interessant hierbij zijn de verschillen die de rechtbank benoemt tussen kippen, varkens en paarden. Volgens de rechtbank zijn varkens levende wezens waaraan door de mens in het algemeen een zekere individuele intelligentie en eigen gevoelens worden toegedicht. Maar een big is geen ei en een varken geen kuiken. En anderzijds zijn een big en een varken ook weer niet gelijk te stellen met een veulen en een volwassen paard, die veelal zijn te boek gesteld en een eigen naam en/of stamboom hebben en die in elk geval naar verkeersopvattingen een en hetzelfde dier blijven, ook als dat veulen uitgroeit tot een kostbaar renpaard. Biggen en varkens uit dezelfde worp zijn doorgaans, in elk geval voor buitenstaanders, niet of nauwelijks van elkaar te onderscheiden. Het zal mij benieuwen of boeren dit standpunt met de rechtbank delen ….

De rechtbank oordeelt daarom dat het eigendomsvoorbehoud blijft gelden totdat de koopsom is betaald. Het eigendomsvoorbehoud is niet vervallen door de vermenging met andere biggen en varkens in de stallen, waarin zij werden opgelegd, noch door het afmesten van die dieren tot slachtrijpe varkens.

wel leveren, maar nog niet betalen?
Indien u zaken levert voordat u betaald krijgt, kunt u meer zekerheid bedingen om de betaling veilig te stellen. Dat kan in een overeenkomst of akte en onder bepaalde omstandigheden middels algemene voorwaarden indien de toepasselijkheid is overeengekomen en deze ter hand zijn gesteld. Over al deze onderwerpen kunnen de advocaten van Blauw Tekstra Uding u adviseren.

De besproken uitspraak kunt u hier lezen.